(10.03.2022 Tarihli Resmi Gazete ile)

Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğinde Yapılan Değişiklikler

I. GİRİŞ

Elektrik piyasası, üretim, iletim, dağıtım ve perakende satış faaliyetleri bakımından dikey bütünleşik yapı içinde birbirinden ayrıştırılmış bir piyasadır. Bu piyasa, düzenlemeye tabi bir piyasa olup, piyasa aktörleri tarafından bazı istisnalar hariç olmak üzere belirtilen her bir faaliyet bakımından EPDK’dan lisans alınması gerekmektedir. Ayrıca, piyasa oyuncularının faaliyet gösterdikleri regüle alanlardaki tüm gelir ve giderler Kurum tarafından düzenlenmiştir. Bu halde, elektrik piyasasında ilgili mevzuat hükümleri ile usul ve esaslara hakim olunması ve yapılacak değişikliklerin takip edilmesi büyük önem arz etmektedir. Nitekim, dönemin ihtiyaçları ve teknolojik gelişmelerle birlikte söz konusu düzenlemeler sıklıkla güncellenmektedir. Bu çerçevede, elektrik piyasası hukukunda yapılan son değişikliklerden birisi ise Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğinde (“Yönetmelik”) yapılan değişikliktir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, 02.11.2013 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 28809 sayılı Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğinde değişiklikler yapmış olup söz konusu değişiklikler 10 Mart 2022 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İşbu bilgi notumuzda Yönetmelikte yapılan değişiklikler detaylı bir şekilde incelenmeye çalışılacaktır.

II. DEĞİŞİKLİKLERİN İNCELENMESİ

1. “Trijenerasyon Tesisi”nin Tanımı Yapılarak Lisans Alma Yükümlülüğünden Muaf Tesislere Eklenmiştir.

Enerji tüketim miktarı, sanayileşme ve teknolojik gelişmelerle hızla artmaktadır. Hızla artan enerji ihtiyacının karşılanması için kaynak ve üretim çeşitliliği önem arz etmektedir. Enerji üretim aşamasında ısı enerjisinin diğer enerji türlerine verimli bir şekilde dönüştürülebilme imkanları hem ekolojik hem de verimlilik bakımından oldukça olumlu etkileri bulunmaktadır. Nitekim, ısı ve mekanik enerjinin birlikte üretildiği kojenerasyon tesisleri, enerji üretim verimliliği, enerji üretim maliyeti ve ekoloji yönünden ısı ve mekanik enerjinin ayrı ayrı üretildiği klasik tesislere göre daha yüksek performansa sahip olduğu bilinmektedir. Söz konusu üretim tesisine yönelik, Yönetmeliğin “Tanımlar ve Kısaltmalar” başlıklı 4. maddesinde “kojenerasyon” kavramına yer verilmiş olup, ısı ve elektrik ve/veya mekanik enerjinin aynı tesiste eş zamanlı olarak üretimi olarak tanımlaması yapılmıştır.

Yapılan değişiklikler çerçevesinde söz konusu “kojenerayon” üretim tesisine ek olarak Yönetmelik’in 4. maddesine eklenen çççç bendi ile “trijenerasyon” üretim tesisi de mevzuata dahil edilmiştir. Bu kavram, elektrik üretimi, ısıtma ve soğutma işlemlerinin eşzamanlı olarak birlikte yapıldığı enerji üretim tesislerini ifade etmektedir. Trijenerasyon üretimi sistemi aslında ısı üretimi sağlayan kojenerasyon sistemine ek olarak soğutma özelliğinin de eklenmesidir.

Yönetmelik’in “Muafiyetler” başlıklı 7. maddesinde, önlisans ile lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaf olan üretim faaliyetleri düzenlenmektedir. Yönetmelik’in 7. maddesinin 1. fıkrasının ç bendine eklenen ek ibare ile trijenerasyon tesisleri de bu yükümlülüklerden muaf tesisler arasında yerini almıştır.

2. Dağıtım ve Görevli Tedarik Şirketlerinde Ayrıştırmaya Yönelik Düzenleme Yapılmıştır.

Dağıtım faaliyeti önceleri TEDAŞ’ın tekelinde olup, 2006 yılında tüm Türkiye 21 ayrı dağıtım bölgesine ayrılmış ve her bir bölge için Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (EDAŞ) kurulmuştur. TEDAŞ kurduğu bu EDAŞ'larla İşletme Hakkı Devir Sözleşmesi imzalamış (İHDS) ve ilgili bölgelerin dağıtım tesislerinin işletme hakkını bu şirketlere devretmiştir. 2008 yılına gelindiğinde EDAŞ’ların payları özelleştirilmeye başlanmış ve 2013 yılına gelindiğinde tüm dağıtım şirketlerinin payları özel sektöre Hisse Devir Sözleşmesi (HDS) ile devredilmiştir. 2013 yılında yapılan düzenleme (EPDK’nın 12.09.2012 tarih ve 4019 sayılı Kurul Kararı) ile dağıtım faaliyetinin bünyesinde bulunan perakende satış faaliyeti, aynı ortaklık yapısı ile yeni kurulan görevli tedarik şirketlerine aktarılmıştır. Elektrik piyasasında günümüzde halen faaliyet gösteren 21 dağıtım şirketi ve 21 görevli tedarik şirket bulunmaktadır.

Paylarının tamamı aynı tüzel kişiliğe ait olan dağıtım ve görevli tedarik şirketlerinde, kanun ve ikincil mevzuat ile hukuki, fiziki, yönetim, muhasebe, marka ve hizmet alımlarında ayrıştırma yapılmıştır. Ayrışma müessesesinin getirilme amacı büyük ölçüde, dağıtım şirketlerinin ve görevli tedarik şirketlerinin hakim durumlarını kötüye kullanmalarını engellemektir. Bu sebeple elektrik piyasasındaki rekabetin korunmasını sağlamak için, dağıtım ve görevli tedarik şirketlerine yönelik bir dizi düzenleme yapılmıştır. Bu konudaki son düzenleme ise 10.03.2022 tarihli Resmi Gazete ile yürürlüğe giren Yönetmelik ile yapılmıştır;

Yönetmelik’in 33. maddesine “Dağıtım şirketinin genel müdür ve genel müdür yardımcısı unvanları ile başka unvanlarla istihdam edilseler dahi yetki ve görevleri itibarıyla genel müdür yardımcısına denk veya daha üst makamlarda imza yetkisini haiz diğer yöneticiler, aynı ortaklık yapısına sahip diğer elektrik dağıtım şirketleri dışında,elektrik piyasasına, elektrik piyasası ile ilgili hizmet veren diğer şirketlerde eş zamanlı olarak görev alamaz.” şeklinde yeni fıkra eklenerek, dağıtım şirketlerinde görev yapan yöneticilerin, elektrik piyasası ile ilgili hizmet veren diğer şirketlerde görev yapmalarına kısıtlama getirilmiştir.

Yönetmelik’in 34. maddesine eklenen “Görevli tedarik şirketinin genel müdür ve genel müdür yardımcısı unvanları ile başka unvanlarla istihdam edilseler dahi yetki ve görevleri itibarıyla genel müdür yardımcısına denk veya daha üst makamlarda imza yetkisini haiz diğer yöneticiler, aynı ortaklık yapısına sahip diğer görevli tedarik şirketleri dışında, elektrik piyasasına, elektrik piyasası ile ilgili hizmet veren diğer şirketlerde eş zamanlı olarak görev alamaz” şeklindeki yeni fıkra ile görevli tedarik şirketleri için de benzer düzenleme yapılmıştır.

Ayrıştırmaya yönelik 34. maddeye eklenen diğer önemli bir fıkra ise, dağıtım şirketi ile görevli tedarik şirketi yöneticilerin farklı kişilerden oluşturulması zorunluluğuna ilişkin olup Görevli tedarik şirketi ile görevli tedarik şirketiyle aynı kontrol ilişkisine sahip tedarik lisansı sahibi tüzel kişilerin yönetim kurulu üyesi, genel müdür ve genel müdür yardımcısı unvanları ile başka unvanlarla istihdam edilseler dahi yetki ve görevleri itibarıyla genel müdür yardımcısına denk veya daha üst makamlarda imza yetkisini haiz diğer yöneticilerin farklı kişilerden oluşturulması zorunludur.şeklinde belirtilmiştir.

Bu değişikliğe ek olarak, görevli tedarik şirketine “lisans kapsamında tarifesi düzenlemeye tabi faaliyetleri başta olmak üzere, faaliyetleri için ana şirket dahil, diğer şirketlerden ayrı bir internet sitesi kurmak ve işletmek ile ilgili yükümlülük getirilerek bilişim alanında da ayrıştırma yapılmaya çalışılmıştır.

Bu düzenlemeler incelendiğinde dağıtım ve görevli tedarik şirketleri arasında özellikle yönetim bakımından ayrıştırmaya önem verildiği görülmektedir. Yönetmelik 33. ve 34. maddeye eklenen fıkralara aykırılık teşkil eden hususların giderilmesi için Geçici Madde 33 ile ilgili şirketlere 1 Temmuz 2022’ye kadar süre verilmiştir.

3. Bütünleşik veya Müstakil Elektrik Depolama Tesislerinin Kurulmasına Yönelik Düzenleme Yapılmıştır.

Üretim tesislerine bütünleşik bir yapıda, üretilen elektrik enerjisini depolayabilen ve depolanan enerjiyi tekrar kullanılmak üzere sisteme verebilen elektrik depolama ünitesi kurulabilmektedir. Bu depolama ünitesine ilişkin olarak, Yönetmeliğin “Önlisans Başvurularının Değerlendirilmesi” başlıklı 15. maddesine ek fıkra ile düzenleme getirilmiştir. Bu düzenleme ile piyasada faaliyet gösteren tüzel kişilere, depolama ünitesinin gerekli teknik kriterlere uygun olup olmadığı hususunda TEİAŞ’tan görüş isteme yükümlülüğü getirilmiştir.

Yönetmelik’te, elektrik depolama faaliyetine ilişkin bir başka değişiklik ise 20. maddenin ç ve d bendinde yapılmıştır. Buna göre, tedarik lisansı başvurusunda bulunan tüzel kişilerin, elektrik depolama tesisini müstakil olarak kurmak istemeleri halinde Kuruma başvuruda bulunması gerekir. Bu tesis için sermaye yeterliliği ile teminat yükümlülüğü aranmamaktadır. Tesisin gerekli teknik kriterlere uygun olup olmadığı hususunda TEİAŞ’tan görüş istenmesi gerekir. Kurum tarafından müstakil elektrik depolama tesisinin kurulması uygun bulunması halinde tesise ilişkin bilgiler tedarik lisansına derç edilir. Esasen bu düzenleme, elektrik piyasasının, düzenlemeye tabi bir piyasa olduğu ve bu sebeple her bir faaliyet ve her bir tesis için ayrı bir lisans alınması gerekliliğinin göstergesidir.

Ayrıca Yönetmelik 30. maddesinin ikinci fıkrasının (ç) bendinde yer alan “Üretim tesisinin tamamının” ifadesi “Üretim tesisinin lisansa derç edilen tesis toplam kurulu gücünün tamamının” şeklinde değiştirilerek uyumlu hale getirilmiştir.

4. Üretim Tesis Sahasının Değiştirilmesinde, Rüzgar Enerji Santralleri Bakımından İstisna Hüküm Getirilmiştir.

“Lisans Tadil Başvurularının İncelenmesi, Değerlendirilmesi ve Sonuçlandırılması” başlıklı 24. maddenin 9. fıkrasında üretim tesisi sahasının değiştirilmek istenmesi halinde gerekli olan koşullar düzenlenmiştir. Buna göre, mücbir sebep veya Kurul tarafından uygun bulunan haller kapsamında olduğu tespit edilmesi halinde, üretim tesisi sahasının tadili için:

- üçüncü kişilere ilişkin hak ihlaline yol açmaması,

- bağlantı noktasının veya bağlantı bölgesinin değişmemesi,

- hidrolik kaynaklara dayalı tesisler için DSİ’nin uygun görüşünün alınması,

- rüzgâr veya güneş enerjisine dayalı tesisler için Enerji İşleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılan teknik değerlendirmenin uygun bulunması

koşullarının sağlanması gerekir. Yönetmelikte yapılan değişiklik ile söz konusu tadil bakımından Rüzgar Enerji Santrallerinin teknik değerlendirilmesine ilişkin bir istisna getirilmiştir. Bu değişikliğe göre, santral sahasının bir bölümünün aynı sahada kalması, toplam santral sahası büyüklüğünün değişmemesi, tadil talebine ilişkin gerekçenin Kurul tarafından mücbir sebep kapsamında olduğunun tespiti ve söz konusu tesisin kısmen veya tamamen işletmede olması kaydıyla, rüzgâr enerjisine dayalı tesisler için teknik değerlendirme şartı ortadan kaldırılmıştır. Ancak santral sahasında meydana gelen değişiklik için kesişme/çakışma ve komşu sahalardaki türbinlerin etkileşim durumuna ilişkin olarak Enerji İşleri Genel Müdürlüğünün görüş alınması gerekmektedir.

5. Lisansın Sona Erme Hallerine Yeni Bir Unsur Eklenmiştir.

Lisansı sonlandıran haller Yönetmelik’in 26. maddesinde düzenlenmiş olup, bu hususlar 1. fıkrasındaki b bendinde yer alan lisans sahibi tüzel kişinin iflasının kesinleşmesi, lisans sahibinin talebi veya lisans verilmesine esas şartların kaybedilmesi hâlleridir. Yönetmelik’te yapılan önemli bir değişiklik ile lisansın sona erme hallerine bir yenisi eklenmiştir. Şöyle ki: lisans sahibi tüzel kişinin artık “icra takibi sonucu üretim tesisinin satışının kesinleşmiş olduğunun tespit edilmesi” halinde lisans, Kurul kararı ile sonlandırılabilir. Bankalar veya diğer alacaklılar tarafından yapılan takipler ile tesisler lisanstan bağımsız olarak icra marifetiyle satılıp mülkiyeti el değiştirebilir. Tesisin maliki değiştiğinde, tesisin önceki sahibinin lisansı da sona ermesi gerekmektedir. Böylece yeni malik tarafından lisans alınması imkanı doğacaktır.

6. Biyokütleye Dayalı Elektrik Üretim Tesislerine İlişkin, Lisans Sahibi Tüzel Kişilere Yükümlülük Getirilmiştir.

Yönetmelik “Üretim lisansı sahibinin hak ve yükümlülükleri” başlıklı 30. maddesi 2. fıkrasına iki yeni bent eklenmiştir. Bunlardan ilk düzenleme ile biyokütleye dayalı elektrik üretim tesislerine ilişkin lisans sahibi tüzel kişilere bazı yükümlülükler getirilmiştir. Şöyle ki: 10/9/2014 tarihli ve 29115 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği kapsamında, ilgili tüzel kişi, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığından alınması gereken belgeyi, kabul tarihinden itibaren yirmi dört ay içerisinde Kuruma sunması gerekmektedir. Ayrıca bu konu ile alakalı Geçici madde 34 eklenerek, kabul alarak kısmen veya tamamen işletmeye geçen ilgili tüzel kişiler, alınması gereken söz konusu belgeyi, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yirmi dört ay içerisinde Kuruma sunması gerekmektedir.

7. Diğer Düzenlemeler

- Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunu (“YEKA”) kapsamında üretim tesisi kurulması için şirket asgari sermayesinin EPDK tarafından öngörülen toplam yatırım tutarının yüzde yirmisine veya nükleer enerji veya yerli kömüre dayalı üretim tesisi için yüzde beşine artırıldığına ilişkin şirket esas sözleşmesi kurulmaktadır. Yeni düzenleme birlikte, nükleer enerji veya yerli kömüre dayalı üretim tesisinin yanına ek olarak artık 100 MW’ı aşan YEKA kapsamındaki tesis kurulması için de yüzde beşine artırıldığına ilişkin esas sözleşme yapılabilmektedir. (Yön. m. 20)

- Lisans verilmesine esas olan gerekli izin, onay, ruhsat ve benzerlerinin geri alınması, kaldırılması, sonlandırılması, yürütmesinin durdurulması veya iptal edilmesi durumlarının en geç bir ay içerisinde Kuruma bildirme yükümlülüğü getirilmiştir. (Yön. m. 30)

- Dağıtım şirketinin lisansına kayıtlı olan bildirim adresi, faaliyette bulunduğu dağıtım bölgesi dışında bir yer olamayacağı belirtilmiştir. (Yön. m. 33)

- Dağıtım şirketleri, lisansları kapsamındaki faaliyetlerle ilgili olarak, tüketicilere yönelik sadece çağrı hizmetleri için hizmet alımı yapabiliyorken, değişiklik ile bu hizmetlere tahsilat işlemleri de eklenmiştir. (Yön. m. 48)

- Birleşme ve bölünme işlemleri için Kurul tarafından verilen iznin geçerlilik süresi azami 6 ay iken değişiklikle beraber artık 6 aydan daha fazla bir süre belirleyebileceği düzenlenmiştir. (Yön. m. 56)

III. SONUÇ

1) Dağıtım ve görevli tedarik şirketlerinin, genel müdür ve genel müdür yardımcısı unvanları ile genel müdür yardımcısına denk veya daha üst makamlarda imza yetkisini haiz diğer yöneticiler aynı ortaklık yapısına sahip diğer elektrik dağıtım şirketleri dışında, elektrik piyasasına, elektrik piyasası ile ilgili hizmet veren diğer şirketlerde eş zamanlı olarak görev alamaz.

2) Görevli tedarik şirketi ile ana şirketin, yönetim kurulu üyesi, genel müdür ve genel müdür yardımcısı unvanları ile genel müdür yardımcısına denk veya daha üst makamlarda imza yetkisini haiz diğer yöneticilerin farklı kişilerden oluşturulması zorunludur.

3) Görevli tedarik şirketinin faaliyetleri için ana şirket dahil, diğer şirketlerden ayrı bir internet sitesi kurmak ve işletmekle yükümlü tutulmuştur.

4) Bütünleşik veya müstakil yapıda elektrik depolama ünitesi kurulabilmesi için TEİAŞ’tan gerekli teknik kriterlere uygun olup olmadığı hususunda görüş isteme yükümlülüğü getirilmiştir. Ayrıca, elektrik depolama ünitesi müstakil olarak kurulacak ise Kuruma başvuru yapılması gerekmektedir. Kurum tarafından uygun bulunması halinde tesise ilişkin bilgiler tedarik lisansına derç edilir.

5) Üretim tesis sahasının değiştirilmesinde, santral sahasının bir bölümünün aynı sahada kalması, toplam santral sahası büyüklüğünün değişmemesi, tadil talebine ilişkin gerekçenin Kurul tarafından mücbir sebep kapsamında olduğunun tespiti ve söz konusu tesisin kısmen veya tamamen işletmede olması kaydıyla, rüzgâr enerjisine dayalı tesisler için teknik değerlendirme şartı ortadan kaldırılmıştır.lık yapısına sahip diğer elektrik dağıtım şirketleri dışında, elektrik piyasasına, elektrik piyasası ile ilgili hizmet veren diğer şirketlerde eş zamanlı olarak görev alamaz.

6) Lisans sahibi tüzel kişinin icra takibi sonucu üretim tesisinin satışının kesinleşmiş olduğunun tespit edilmesi halinde lisans artık Kurul kararı ile sonlandırılmaktadır.

7) Dağıtım şirketleri, lisansları kapsamındaki faaliyetlerle ilgili olarak, tüketicilere yönelik çağrı hizmetleri yanında tahsilat işlemleri için de hizmet alımı yapabilmektedir.

Kaynakça:

. Çalapkulu, Semih Rüstem, “Kojenerasyon Sistemleri ve Trijenerasyon Sistemleri”, Mühendis ve Makina Güncel, Mart 2020.
. Doğan, Doç. Beşir Fatih, “Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Mevzuat Değişikliklerinin Zaman Bakımından Uygulanması ve Yürütmenin Durdurulması Kararına Etkisi”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:7, Sayı:2, Yıl 2016.
. Üstündağ, Bahar, “Elektrik Dağıtım Faaliyeti İle Diğer Elektrik Piyasası Faaliyetleri Arasında Yönetim Ayrıştırmasının Uygulanabilirliği”, YBHD, Yıl 6, Sayı 2021/2, s. 611–646.
. Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği
. Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğinde Yapılan Değişiklikler
. EPDK Kurul Kararları