İNŞAAT BÜTÜN RİSKLER (ALL-RİSK) SİGORTASINDA SİGORTA TEMİNATININ KAPSAMI, SINIRLARI VE İSTİSNALARI
GİRİŞ
İşbu yazı, inşaat bütün riskler (all-risk) sigortalarında sigorta teminatının kapsamına ilişkin hukuki bilgilendirme amacıyla yazılmıştır. Bu kapsamda aşağıda öncelikle inşaat bütün riskler (all-risk) sigortalarına ilişkin genel açıklamalarımıza yer verilecek, ardından ise sigorta teminatının kapsamı, sınırları ve sigorta teminatına getirilen istisnalar sırasıyla incelenecektir.
Genel Olarak İnşaat Bütün Riskler (All-Risk) Sigortaları
İnşaat sigortası; sigorta konusu değerlerin, inşaat sahasında bulunduğu sırada ve inşaat süresinde, poliçede gösterilen istisnalar hariç olmak üzere, önceden bilinmeyen ve ani bir sebeple zıya ve hasara uğramasını teminat altına alan sigortadır[1]. Sigorta poliçesinde teminat kapsamına giren rizikoların tek tek sayılmayıp istisnalar kapsamında yer almayan her türlü rizikonun temin edilmesi sebebiyle inşaat sigortası, bütün riskler (all-risk) sigortası olarak da anılmaktadır. İnşaat sigortaları, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’ndaki (“TTK”) tasnife göre zarar sigortası türlerinden mal sigortası niteliğindedir[2]. Bu nedenle mal sigortalarına ilişkin mevzuatta yer alan genel düzenlemeler inşaat sigortaları için de geçerlidir. Bunun yanı sıra inşaat sigortasına özgü hususlar ve bu kapsamda sigortanın kapsamı, koşulları ve sonuçları, Türkiye Sigorta Birliği tarafından hazırlanan ve Hazine Müsteşarlığınca onaylanmış olan 1.2.2009 tarihli “İnşaat Sigortası Genel Şartları”nda (“Genel Şartlar” veya “İSGŞ”) yer alır. Genel Şartlar, sözleşmenin bir parçası olup sigorta sözleşmeleri Genel Şartlara aykırı olamazlar.İnşaat sigortasının konusunu oluşturan değerler esas olarak inşa edilmekte olan yapı, yapı kısımları, yapının inşasında kullanılan malzemeler ve inşa için gerekli olan hizmet ve faaliyetler üzerindeki menfaatlerdir[3]. İnşaat faaliyetinde kullanılan iş makineleri ve ekipmanlar, geçici şantiye barakaları, şantiye tesisleri ve araçları ise ek sözleşme ile aksi kararlaştrılmadığı müddetçe sigortanın konusuna dâhil değildir. İnşaat sahasındaki değerlerin teminat kapsamına alınması için mülkiyetlerinin kime ait olduğunun bir önemi olmayıp sigorta ettirenin/sigortalının sigortalanmış değerler üzerinde kişisel menfaati bulunması yeterlidir[4]. Sigorta teminatı kapsamına girebilecek olan inşaat faaliyetlerine örnek olarak; gökdelen, köprü, otoyol, hidroelektrik veya nükleer santral yapımı, baraj tribünü, jeneratör montajı gibi faaliyetler verilebilir.
İnşaat sigorta sözleşmesinin tarafları sigortacı ile sigorta ettirendir. Sigortacı; sigorta sözleşmesi çerçevesinde ve prim karşılığında, sözleşme süresince rizikoyu taşıma yükümlülüğünü üstlenen ve riziko gerçekleştiği takdirde sigorta ettirene sigorta tazminatı veya sigorta bedelini ödemeyi üstlenen kişidir. Sigorta ettiren ise sigortacı ile sigorta sözleşmesini yapan ve sigortacının rizikoyu taşıma yükümlülüğüne karşılık prim ödemeyi üstlenen gerçek veya tüzel kişidir[5]. Bu kişiler iş sahibi olabileceği gibi iş sahibine sözleşmeyle bağlı olan mimar, mühendis veya müteahhitler ile taşeronlar da menfaatlerini inşaat sigortasıyla teminat altına alabilirler. Sigorta sözleşmesi uyarınca menfaati güvence altına alınan kişi ise sigortalıdır. Genel olarak inşaat sigortalarında sigorta ettiren ile sigortalı aynı kişi olmakla birlikte kimi durumlarda sigorta ettiren kendisinin değil başkasının menfaatini sigorta ettirebilir. Bu durumda riziko gerçekleştiğinde sigorta bedelini veya sigorta tazminatını talep hakkı sigortalıya ait olacaktır[6].
İnşaat Bütün Riskler (All-Risk) Sigorta Teminatının Kapsamı ve Sınırları
İnşaat bütün riskler (all-risk) sigortalarında, istisna kapsamında belirtilenler dışındaki bütün değerler kural olarak her türlü riske karşı teminat altındadır. (Teminat dışında bırakılan istisnai kıymetler ve durumlara bir sonraki başlıkta yer verilecektir.) Bununla birlikte sigortacının sorumluluğunun doğması için bir zarar oluşması ve bu zararın “önceden bilinmeyen ve ani bir sebeple” meydana gelmiş olması gerekir. Sigorta hukuku anlamında önceden bilinmeme, bir olayın gerçekleşip gerçekleşmeyeceğinin bilinmemesinin, yani rizikonun karşılığıdır. “Ani bir sebeple” meydana gelme ise zararın, zamansal olarak hızla seyretmesi, fasılasız ve birdenbire gerçekleşmesi anlamına gelir[7]. Yine sigortacının sorumluluğunun doğması için sigorta konusu değerdeki zararın dış bir etkiyle meydana gelmesi gerekir. İnşaat bütün riskler sigortasına, aksi kararlaştırılmadığı sürece; yangın rizikosu, patlama rizikosu, deprem rizikosu, sel veya su baskını rizikosu, toprak kayması veya çökmesi rizikosu, fırtına ve kasırga rizikosu, yıldırım rizikosu ve hırsızlıkrizikosu dahildir. Ancak emredici hükümlere aykırı olmaması ve tarafların karşılıklı anlaşması şartıyla sigorta teminatı kapsamına giren rizikolar, belli şartlara bağlanabilir veya tamamen kapsam dışına da çıkarılabilir.
Öte yandan sigorta konusu risklere karşı sigortacının sorumluluğunun birtakım sınırları bulunmakta olup bu sınırlamalardan ilki TTK’nın 1404. maddesidir. Buna göre kanunun emredici hükümlerine, ahlâka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı bir fiilden doğabilecek zararlar teminat altına alınamaz[8]. Sigorta teminatına ilişkin bir diğer sınırlama ise zaman bakımından getirilmiştir. Zira İSGŞ A.5. madde uyarınca; sigorta süresi maddi olarak başlamış olmak şartıyla, sigortacının sorumluluğu, sigorta konusu değerlerin inşaat sahasına boşaltıldığı andan itibaren veya inşaat sahasına boşaltılan malzeme ve teçhizat için nakliyat sigortası mevcut ise, nakliyat sigortası teminatının bitiminden itibarenbaşlar ve poliçede belirtilen bitiş tarihinde sona erer. Ancak inşaatın bu tarihten önce kısmen veya tamamen bitirilip işverene teslim ve/veya kullanıma başlanması halinde, teminat süresi bu kısımlar için herhangi bir ihtara gerek kalmaksızın sona erer. Şayet inşaat, poliçede belirtilen bitiş tarihinde bitirilemezse, teminat süresi taraflarca belirlenecek ek bir prim karşılığında inşaatın tamamlanmasına kadar uzatılabilecektir[9]. Sigorta teminatına getirilen bir diğer sınırlama da yer bakımından sınırlamadır. Zira inşaat bütün riskler sigortasında rizikonun belirli bir coğrafi alanda meydana gelmesi gerekmekte olup bu coğrafi alan inşaat sahasıdır. Sigortacılık Kanunu’nun 15/1 maddesi uyarınca yalnızca Türkiye sınırları dahilinde gerçekleşen rizikoların teminat kapsamında olduğu da unutulmamalıdır[10].
IV. Sigorta Teminatına İlişkin İSGŞ ile Getirilen İstisnalar
İnşaat bütün riskler sigortalarında, kural olarak bütün değerler her türlü riske karşı teminat altına alınmasına rağmen, birtakım istisnai haller ve kıymetler teminat dışında bırakılmış olup bu haller İSGŞ’nin A.3 ve A.4. maddelerinde düzenlenmiştir. Nitekim İSGŞ’nin A.3 maddesinde kural olarak sigorta teminatı dışında olmakla birlikte ek sözleşme ile teminat kapsamına dâhil edilebilecek kıymetler ve haller düzenlenmiş iken, A.4 maddesinde mutlak şekilde teminat dışında tutulan kıymetler ve durumlar düzenlenmiştir.
İSGŞ’nin A.3 maddesinde, kural olarak sigorta teminatı dışında olmakla birlikte ek sözleşmeyle teminat kapsamına dahil edilebilecek kıymetler ve haller düzenlenmiştir. Bunlar sırayla; iş makinesi ve ekipman zararları, şantiye tesis ve ekipmanları (geçici şantiye barakaları, yardımcı yapılar ve şantiye tesisleri ile şantiye alet ve teçhizatı), enkaz kaldırma masrafları, hasar nedeniyle yapılan taşıma (uçak dışında) ve fazla çalışma ücretleri, üçüncü şahısların maruz kalacağı zararlar, grev, lokavt, kargaşalık ve halk hareketlerinden doğan zararlar, inşaatın bitim veya geçici kabulünden sonra başlayan ve kesin kabulüne kadar süren bakım devresi zararları, terör eylemlerinden doğan zararlar ve çevre kirliliği zararlarıdır.
Bununla birlikte bazı kıymetler ve hallerin sigorta teminatı kapsamına alınması mutlak şekilde yasak olup ek sözleşme ile dahi aksi kararlaştırılması mümkün değildir. Bu kıymet ve haller ise İSGŞ madde A.4’e göre şu şekildedir: aşınma, yıpranma, paslanma ve çürümeler; envanter açıkları; inşaatın tamamlanan, geçici kabulü yapılan, iş sahibine teslim edilen ya da iş sahibi tarafından kullanılan kısımlarında meydana gelen zararlar (ancak bu bölümler için police ile bakım devresi teminatı alınmış ise, ilgili kloz çerçevesnde ek teminat içeriğine giren hasarlar sigortalı sayılır.); ayrıca sigorta edilmişse, bakım devresi biten kısımlarda, doğrudan doğruya veya dolayısıyla meydana gelen zıya ve hasarlar; inşaatla alakalı taşıma araçları; nakit ve kıymetli evrak ile fatura, defter, inşaat ve tesisat plan ve proje gibi belge zararları; savaş ve benzeri çatışmalardan kaynaklanan zararlar; nükleer olaylardan meydana gelen zararlar; kamu otoritesi tarafından yapılan tasarruflar sonucu oluşan zararlar; plan, proje veya hesap hatasından kaynaklanan zararlar; malzemenin bozukluğundan, ayıbından veya kusurlu işçilikten doğan zararlar(ancak bu sebeplerle hatasız inşa edilmiş sigortalı diğer kıymetlerde meydana gelecek zararlar teminata dahildir.); makine ve teçhizatta, mekanik arızalardan ve elektrik arızalarından meydana gelen zararlar (ancak bu sebeplerle sigortalı diğer kıymetlerde meydana gelecek ziya ve hasarlar temnata dahildir.); kast veya ağır ihmalden kaynaklanan zararlar;inşaatın gecikmesinden, kısmen veya tamamen durmasından, taahhüdün tamamlanamamasından, sözleşmenin feshinden veya cezai şartların uygulanmasından ileri gelen zararlar dahil kar kaybı ve estetik kusurlar gibi her türlü netice zararları; terör eylemleri ve bu eylemlerden doğan sabotaj sonucunda oluşan veya bu eylemleri önlemek ve etkilerini azaltmak amacıyla yetkili organlar tarafından yapılan müdahaleler sonucu meydana gelen biyolojik ve/veya kimyasal kirlenme, bulaşma veya zehirlenmeler nedeniyle oluşacak bütün zararlar.
Sonuç
İnşaat sigortası; sigorta konusu değerlerin, inşaat sahasında bulunduğu sırada ve inşaat süresinde, poliçede gösterilen istisnalar hariç olmak üzere, önceden bilinmeyen ve ani bir sebeple zıya ve hasara uğramasını teminat altına alan sigortadır. İnşaat bütün riskler (all-risk) sigortası, istisnalar kapsamında yer almayan her türlü rizikonun temin edilmesi sebebiyle oldukça geniş bir güvence sağlar. İnşaat sigortalarına ilişkin hususlarda sigorta hukukuna ilişkin genel mevzuat hükümlerinin yanı sıra İSGŞ hükümleri de bağlayıcı olup sigorta sözleşmeleri İSGŞ’ye aykırı olamazlar. İnşaat bütün riskler (all-risk) sigortalarında, istisna kapsamında belirtilenler dışındaki bütün değerler kural olarak her türlü riske karşı teminat altındadır. Bu çerçevede, aksi kararlaştırılmadığı sürece; yangın rizikosu, patlama rizikosu, deprem rizikosu, sel veya su baskını rizikosu, toprak kayması veya çökmesi rizikosu, fırtına ve kasırga rizikosu, yıldırım rizikosu ve hırsızlık rizikosu teminat kapsamına dahildir. Ancak emredici hükümlere aykırı olmaması ve tarafların karşılıklı anlaşması şartıyla sigorta teminatı kapsamına giren rizikolar, belli şartlara bağlanabilir veya tamamen kapsam dışına da çıkarılabilir. Belirtmek gerekir ki kanunun emredici hükümlerine, ahlâka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı bir fiilden doğabilecek zararlar teminat altına alınamaz. Yine sigorta teminatının yer ve zaman bakımından sınırları bulunmaktadır. Sigorta teminatı, kural olarak her türlü kıymetler ve durumları teminat altına almakla birlikte İSGŞ A.3. ve A.4 maddeleri ile getirilen birtakım istisnalar bulunmaktadır. Nitekim İSGŞ’nin A.3 maddesinde belirtilen kıymetler ve haller, kural olarak sigorta teminatı dışında olmakla birlikte ek sözleşme ile teminat kapsamına dâhil edilebilirken; A.4 maddesinde belirtilen kıymetler ve haller mutlak şekilde teminat dışında tutulmuş olup ek sözleşme ile dahi teminat kapsamına dahil edilemez.
